Subotica i Segedin

Segedin i Subotica, dva velika grada Panonske nizije su udaljena jedan od drugog 50 kilometara, na pola puta između Budimpešte i Beograda. Istorijska sudbina ovih gradova je bila slična, i za vreme Otomanske imperije, i kasnije, u Austro-ugarskoj monarhiji. I u Segedinu (koji se brzo oporavljao posle velike poplave u 1879. godini) i u Subotici (koja je doživela brzu industrijalizaciju posle izgradnje železnice) je postala veoma popularna secesija, taj jedinstveni stil arhitekture sa preloma prethodnog veka. Oba grada su tada dobila svoj trenutni izgled, sa palatama i zgradama javnih ustanova. Segedin i Subotica su sve popularniji, a za veliku posećenost mogu – između ostalog – da se zahvale svom arhitektonskom nasleđu. Osim toga su slični i na drugim područjima: raspolažu sa zanimljivom ponudom gastronomije, bogate su prirodnim vodama, a goste očekuje i šarena ponuda najrazličitijih programa – ali njihova izuzetna sličnost se ispoljava pre svega u privlačnoj i fascinantnoj secesiji.

O secesiji

Nova umetnost koja je na prekretnici XIX i XX veka nadahnuta zahuktalom industrijalizacijom,
urbanizacijom i društvom koje se brzo menjalo, pobunila se protiv strogih kanona istoricizma i
vladajućeg ukusa. Zato, secesija inspiraciju nije tražila u prethodnim epohama i umetničkim
stilovima već je ideje tražila u prirodi, njenim oblicima i strukturi. Secesija je ostavila sopstveni
pečat na sve umetnosti i oblasti modernog života. Secesija nije umetnički stil – ona je stil života.
Osnovne odlike secesijske arhitekture su razuzdane, nesputane forme pune zaobljenih linija,
valovitih poteza i neobične kombinacije boja. Naglašena asimetrija i upotreba novih materijala i
novih građevinskih tehnika objektima su dali specifičnu plastičnost a prefinjena, nekad preterana, dekorativnost secesijskog ornamenta – razigranost. Geometrijski i biljni motivi kao i lik žene – postali su omiljeni motivi arhitekata širom Evrope. Mada u biti internacionalna, u različitim sredinama ojačana nacionalnim osećajem iznedrila se u različitim oblicima. U Austriji je bila poznata kao Bečka secesija, u Nemačkoj kao Jugendstil, u Francuskoj i Belgiji kao Art Nouveau, u Engleskoj Modern Style, u Italiji Cvetni stil a na području Austrougarske – secesija.

Secesija u Subotici

Na prekretnici XIX i XX veka uzavrela dešavanja u Evropi na poljima umetnosti, nauke i života stigla
su preko Budimpešte i do Subotice – koje su se tada nalazile u istoj državi. To je bio period mira i
ekonomskog napretka kada je Subotica bila u punom graditeljskom zamahu. Promene koje su
stigle iz Evrope polako su se uvukle i u arhitekturu Subotice ali su se dalje razvijale u dva pravca, u
dve struje. Dok se jedna struja okreće evropskim centrima kao što su Minhen, Beč, Pariz i London,
druga dominantnija se okreće nacionalnoj, mađarskoj varijanti secesije. Mada je evropska brojnija,
mađarska varijanta sa tek nekoliko primera, ali izuzetnih po lokaciji, veličini i nameni dominira
gradom i doprinosi da Subotica ponese naziv grada secesije. To su, naravno, Gradska kuća,
Sinagoga, Rajhlova palata, banke.
Avangardni mađarski umetnici, po ugledu na svoje evropske kolege, smatrali su da industrijski
razvoj vodi uništenju svega lepog te da umetnost treba uvesti u svakodnevni život oslanjajući se na
narodno graditeljstvo i tradiciju i primenu lokalnih materijala. Tragajući za nacionalnim
osobenostima, izučavajući narodno stvaralaštvo i narodno graditeljstvo, mađarska varijanta
secesije je stvorila karakterističan i prepoznatljiv arhitektonski jezik.
Pored svih umeća, sposobnosti, saznanja i putovanja lokalnih arhitekata, tek je angažovanje autora
iz Budimpešte ili drugih gradova donelo duh velegrada i nova strujanja u arhitekturi Subotice.
Ovde treba spomenuti tandem Marcela Komora i Dežea Jakaba, Ferenca Rajhla, braću Vago, Pala
Vadaša ali i lokalne arhitekte koji su to prihvatili kao što su Titus Mačkovic ili Maćaš Šalga.
Velika želja Subotičana i veliko nadahnuće graditelja, umetnika i zanatlija koji su podigli brojne
secesijske građevine stvorili su dela, u Subotici i na obližnjem Paliću, koja su i nakon jednog veka
podjednako lepa, atraktivna i intrigantna.

Secesija u Segedinu

Obnova Segedina, nakon Velike poplave 1879. godine, definisala je današnji lik grada. Najveći broj starih građevina je tada srušen, a umesto njih su nikle nove palate. Tim povodom, na jednom od
vitraža u segedinskoj Gradskoj kući zapisano je obećanje cara Franje Josipa: „Segedin će biti lepši nego što je bio“. Tako je i bilo. Početkom XX veka nastale su nove secesijske građevine koje su se
ugnezdile unutar već formiranog gradskog jezgra.
U Segedinu kao i u Subotici, prepoznatljive su dve struje u arhitekturi secesije. Jedna struja koju su
zastupali avangardni mađarski umetnici, po ugledu na svoje evropske kolege, smatrali su da
industrijski razvoj vodi uništenju svega lepog te da umetnost treba uvesti u svakodnevni život
oslanjajući se na narodno graditeljstvo i tradiciju primenom lokalnih materijala. Tragajući za
nacionalnim osobenostima, izučavajući narodno stvaralaštvo i narodno graditeljstvo – stvoren je
pravac secesije sa nacionalnim karakteristikama, mađarska varijanta secesije. Ona ne unosi samo
novu estetiku, ona prodire u suštinu građevine. Prirodni motivi, motivi srca, lišća i cveta lale se
prepliću, teku po fasadnom platnu, utisnuti u malter, oblikovani najčešće u Žolnai keramici i
terakoti ili isprepletani u kovanom gvožđu. Ovi motivi dalje teku i zavlače se u enterijer, pretočeni
veštom rukom molera u razigrane prefinjene linije i boje po zidovima, dopunjeni keramičkim
biljnim ornamentima, vitražima rasplamsalih boja i šara. Ni tu se ne zaustavljaju te ih vidimo
izvedene u kovanom gvožđu, mesingu, u bakru, na mobilijaru, drvenom nameštaju i keramici.
Arhitekte druge struje stvorili su specifičnu arhitekturu inspirisanu evropskim uticajima. Čuvenog mađarskog arhitektu Ede Mađara, čije je stvaralaštvo odredilo izgled centra Segedina upoređuju sa, ne bez razloga, katalonskim i svetski poznatim arhitektom Gaudijem. Ovoj struji pripada i arhitekta Ferenc Rajhl, čija dela krase i susednu Suboticu. Pored ove dvojice arhitekata koji su svoja najbolja i najbrojnija dela ostavili u Segedinu i mnoge druge arhitekte, uglavnom iz
Budimpešte, obeležile su ovaj grad. Spomenimo Lipot Baumhorna, projektanta Nove sinagoge,
Edena Lehnera, Lajoša Ibla, Alfreda Hajoša i Ernea Ferka.
Da li namerno, zato što leži na ušću dve reke ili slučajno, voda kao motiv ogleda se u arhitekturi
Segedina kroz mnoštvo talasastih oblika i linija, motiva vodenih cvetova i atmosfere mističnih
obala.